اسم تجارتی چیست ؟

یکی دیگر از مصادیق حقوق مالی تجارتی عبارت است از اسم تجارتی که جزو مایه تجارتی محسوب می گردد و قابل نقل و انتقال و خرید و فروش است . در قانون تجارت مواد 576 الی 582 از باب چهاردهم به «اسم تجارتی» اختصاص یافته است .

اسم تجارتی دارای اهمیت زیادی است زیرا ممکن است کالای بسیار مرغوبی که در بازار خریدار زیادی دارد تحت نام مخصوصی ارائه شود و اشخاص صرفا به اعتبار آن ، محصول را خریداری نمایند . امروز در عرف تجاری هم به همین نحو معمول شده است و مردم کالای مطلوب خود را با توجه به نام آن مطالبه می کنند و بعد از اطمینان از نام آن دیگر درباره کیفیت و جنس آن دقت نمی کنند زیرا این نام کالاست که معرف تمام خصوصیات و مرغوبیت آن است .

برای مشاهده جزییات بیشتر به ادامه مطلب مراجعه کنید .

به همین دلیل امروز اسم تجارتی مشمول ضوابط و مقرراتی است که به شرح آنها می پردازیم :

بند اول ـ ثبت اسم تجارتی

برای اینکه اسم تجارتی مورد حمایت قانون قرار گیرد باید نامهای تجارتی به ترتیب در جایی ثبت و ضبط شود تا دیگران نتوانند از آن سوء استفاده کنند . به همین دلیل در تمام کشور ها ، مقرراتی برای ثبت و حمایت از نام تجارتی پیش بینی شده است .

ماده 576 قانون تجارت نیز مقرر می دارد : «ثبت اسم تجارتی اختیاری است مگر در مواردی که وزارت عدلیه ثبت آن را الزامی کند .»

به طوری که ملاحظه می شود قانون از نام تجارتی حمایت می کند مشروط بر اینکه نام تجارتی طبق مقررات به ثبت رسیده باشد ، ولی ثبت آن را اختیاری کرده و به عهده ذینفع قرار داده است . با وجود این ماده 581 قانون تجارت مقرر داشته است : «در مواردی که ثبت اسم تجارتی الزامی شده و در موعد معین ثبت به عمل نیاید اداره ثبت اقدام به ثبت کرده و سه برابر حق الثبت مأخوذ خواهد شد .»

بند دوم ـ شرایط ثبت اسم تجارتی

ثبت اسم تجارتی باید طوری باشد که به حقوق دیگران لطمه ای نزند و موجب فریب مشتریان و اشتباه یک کالا با کالای دیگری ، به علت تشابه اسمی نشود . به همین دلیل قانون شرایط و موانعی را به شرح زیر برای ثبت نام تجارتی پیش بینی کرده است :

الف) نام تجارتی نباید ایجاد توهمات غیر واقعی در مشتریان کند و موجب فریب آنان شود . به همین دلیل ماده 577 قانون تجارت مقرر می دارد : «صاحب تجارتخانه که شریک در تجارتخانه ندارد نمی تواند اسمی برای تجارتخانه خود انتخاب کند که موهم وجود شریک باشد .»

وجود شریک یا شرکا در یک تجارتخانه موجب اعتبار بیشتر تجارتخانه و جلب اعتماد بیشتر است بنابراین اگر در تجارتخانه یک نفر بیشتر سرمایه گذاری نکرده باشد عبارتی از قبیل (تجارتخانه ... و شرکا) نباید ذکر شود .

نام تجارتی همچنین نباید با نام های تجارتی دیگر شباهت داشته باشد به نحوی که افراد عادی و غیر متخصص را به اشتباه بیندازد . مثلا انتخاب نام (نی وِ آ ) برای کرم ( نیوآ) به خصوص اگر قوطی هر دو آبی باشد افراد عادی را به اشتباه می اندازد و هر دو کالا را به جای یکدیگر می خرند .

ب) نام تجارتی که قبلا به ثبت رسیده قابل ثبت مجدد نیست . ماده 578 قانون تجارت مقرر می دارد : «اسم تجارتی ثبت شده را هیچ شخص دیگری در همان محل نمی تواند اسم تجارتی خود قرار دهد ولو اینکه اسم تجارتی ثبت شده با اسم خانوادگی او یکی باشد .

ممکن است شخصی نام تجارتی (چای خوشرنگ) را برای چای مخصوصی انتخاب و آن را به ثبت داده است . شخص دیگری ، حتی اگر نام خانوادگی او خوشرنگ باشد ، بعد از ثبت نام تجارتی اولی نمی تواند نام خوشرنگ را ، اگرچه با نام خانوادگی او یکی است ، در همان محل و برای چای انتخاب کند و در محل دیگر و برای کالای دیگر بلامانع است . مثلا این نام را برای ارائه رنگ نقاشی می تواند استفاده کند .

ج) اسم تجارتی دارای ارزش تجارتی است ـ اسم تجارتی بعد از ثبت طبق مقررات ارزش تجارتی دارد و میتواند از طریق ارث یا فروش یا به هر نحو دیگری مثل سایر کالاها و حقوق تجارتی به دیگری انتقال یابد .

ل) اعتبار اسم تجارتی محدود است : اعتبار نام تجارتی محدود به زمان معین و مشخصی است و پس از آن مجدداٌ باید تجدید ثبت شده و حقوق ثبتی آن پرداخت شود . به موجب ماده 580 قانون تجارت (مدت اعتبار ثبت اسم تجارتی پنج سال است.)

علت این امر ظاهراٌ دو چیز است ، اول اینکه قانون در قبال حمایت خود از نام تجارتی حقوقی دریافت می کند که این حقوق به طور مستمر هر چند وقت یک بار باید پرداخت ش.د ، دوم اینکه ممکن است بعد از مدتی صاحب نام تجارتی به دلایل مختلف از استفاده از نام تجارتی خود منصرف شده و دیگران باید بتوانند از نام تجارتی که کسی از آن استفاده نمی کند و معطل مانده ، استفاده کنند به همین دلیل قانون برای اعتبار نام تجارتی مدت تعیین گردیده است .

هـ) نام تجارتی قابل ثبت نیست با این حال قابل حمایت است : علی رغم همه ضوابط و شرایط و آثاری که برای نام تجارتی ذکر کردیم نام تجارتی قابل ثبت و قابل حمایت نیست! زیرا طبق ماده (582) قانون تجارت : « وزارت عدلیه به موجب نظام نامه ترتیب ثبت اسم تجارتی و اعلام آن و اصول محاکمات در دعاوی مربوط به اسم تجارتی را معین خواهد کرد . »

و) چون تا کنون این نظامنامه (آیین نامه) از طرف وزارت عدلیه به تصویب نرسیده است ، در نتیجه نام تجارتی نیز قابل ثبت نیست .

حال که نام تجارتی قابل ثبت نیست آیا راه و وسایل دیگری به نظر نمی رسد که بتوان از نام تجارتی که شخص برای کالای خود انتخاب کرده و سال های سال کالای خود را با همین نام به فروش می رساند حمایت کرده و مانع از این شد که دیگران به ناحق آن را برای کالای خود استفاده کنند .

علی رغم سکوت مقنن در این زمینه ، حقوقدانان ، وکلا و قضات دادگستری راه حل هایی به شرح زیر برای حمایت از نام تجارتی یافته اند :

اول ـ طبق قاعده «لاضرر» که یکی از قواعد فقه اسلامی است و به موجب آن هیچ کس حق ندارد برای اجرای حقوق خود ، به حقوق دیگران ضرری وارد کند ، استفاده از نام تجارتی مورد استفاده دیگران ، در حقیقت سوء استفاده از نام و شهرت تجارتی دیگران است و با اصل فوق منافات دارد .

دوم ـ ثانیا طبق قاعده «استفاده بدون دلیل» که از اصول حاکم بر حقوق اروپایی است هیچ کس حق ندارد بدون دلیل و سبب قانونی از حقوق دیگران استفاده کند .

سوم ـ طبق مقررات ثبت مربوط به نام خانوادگی ، هیچ کس حق ندارد نام خانوادگی دیگران را بدون اجازه آنان مورد استفاده قرار دهد ، حال اگر نام تجارتی شخصی با نام خانوادگی او یکی باشد استفاده از نام تجارتی او در حقیقت استفاده از نام خانوادگی او بدون اجازه اوست و چنین اقدامی مجاز نیست .

چهارم ـ چون علامت تجارتی قابل حمایت است و سوء استفاده از آن جرم است اکثرا نام تجارتی را همراه با علامت تجارتی به ثبت می دهند که در این صورت نام تجارتی در حقیقت جزیی از علامت تجارتی است و استفاده از آن در حکم استفاده از علامت تجارتی دیگران و جرم محسوب می شود . مثل اینکه برای بخاری آزمایش تصویر یک شعله که روی آن عبارت «بخاری آزمایش» نیز نقش باشد مجموعا علامت تجاری بخاری را نمایش می دهد . در این صورت استفاده از نام «بخاری آزمایش» در حقیقت استفاده از یک جزء علامت تجاری ثبت شده است و غیر مجاز و قابل تعقیب می باشد .