درآمد و تولید ملی چیست ؟

هر بنگاه منفرد اقتصادی دارای مجموعه ای از حسابهاست که درآمد حاصل از تولید و فروش بنگاه را در یک طرف و هزینه های بنگاه را که عبارت از قیمت عوامل تولید یعنی مزد ، بهره ، اجاره ، سود و سایر هزینه هاست در طرف دیگر محاسبه می کند . اقتصاد یک کشور مجموعه ای از رفتار بنگاه های اقتصادی است و حساب های درآمد و تولید ملی مانند حساب های بنگاه های منفرد ، شامل دو طرف تولید و درآمد می باشد که جمع طرف تولید را تولید ناخالص ملی (GNP) و جمع طرف درآمد را درآمد ناخالص ملی (GNI) می گویند .

تولید ناخالص ملی

تولید ناخالص ملی ، ارزش بازاری تمامی کالاها و خدمات نهایی تولید شده در طی یک دوره زمانی معین مثلا یک سال در اقتصاد ملی می باشد که در محاسبه تولید ناخالص ملی باید اولا کالاها و خدمات نهایی لحاظ شوند و ثانیا تولیداتی که در سال جاری تولید شده است باید محاسبه شوند .

منظور از کالاهای نهایی ، کالاهایی است که در آخرین مرحله فروش می باشند و برای فروش مجدد خریدای نمی شوند . لحاظ نکردن کالاهای واسطه در تولید ناخالص ملی مانند مواد اولیه ای که توسط تولید کنندگان خریداری می شوند از احتساب مضاعف و تکرار شمارش برخی از اقلام جلوگیری می کند .

منظور از ارزش بازاری کالاها و خدمات نهایی در تولید ناخالص ملی ، ارزش ريالی کالاها و خدمات نهایی است ک در بازار داد و ستد می شوند . در محاسبه تولید ناخالص ملی به قیمت جاری فقط کالاهایی منظور می شود که در بازار بر روی آنها مبادله صورت گرفته باشد .

 در محاسبه تولید ناخالص ملی به قیمت جاری اثر تغییر سطح عمومی قیمت ها نیز لحاظ می شود . برای جلوگیری از این اثر ، تولید ناخالص ملی حقیقی محاسبه می شود که عبارت است از ارزش تولیدات یک کشور به قیمت های ثابت (قیمت سال پایه) .

اجزای تشکیل دهنده تولید ناخالص ملی

اجزای تشکیل دهنده تولید ناخالص ملی شامل مصرف ، سرمایه گذاری ، مخارج دولت و خالص صادرات می باشد که مصرف بزرگترین جز تولید ناخالص ملی است و یبش از پنجاه درصد تولید ناخالص ملی را تشکیل می دهد .
مصرف به دو جزء کالاهای مصرفی بادوام (تلویزیون ، اتومبیل و ...) و کالاهای مصرفی بی دوام (مواد غذایی ، دارو و ...) تقسیم می شود .

سرمایه گذاری شامل سه جزء سرمایه گذاری ثابت (ماشین آلات و تجهیزات) ، سرمایه گذاری بابت ایجاد ساختمان های مسکونی جدید (به استثنای قیمت زمین آن) و تعمیرات اساسی ساختمان های مسکونی موجود یا به عبارت دیگر سرمایه گذاری در ساختمان های مسکونی و سرمایه گذاری در موجودی انبار مواد اولیه و کالاهای نیمه ساخته و ساخته شده در انتهای دوره نسبت به ابتدای دوره می باشد .

هزینه های دولت شامل خرید کالا و خدمات به وسیله دولت مانند پرداخت دستمزد به کارکنان دولت یا پرداخت بابت خرید لوازم و اثاثیه اداری دستگاه های دولتی می باشد . هزینه بهره پرداختی به دارندگان اوراق قرضه دولتی و نیز هزینه های انتقالی دولت (پرداخت ها با کمک های بلاعوض دولت) که در قبال آنها کالا یا خدماتی صورت نمی گیرد (سوبسید مهمترین هزینه های انتقالی می باشد) که در محاسبه تولید ناخالص ملی محاسبه نمی شود .

خالص صادرات تفاوت صادرات و واردات است که نشانگر سهم مبادلات اقتصاد یک کشور با دنیای خارج در تولید ناخالص ملی می باشد . صادرات مقدار تقاضای خارجیان برای کالاهای داخلی است و واردات مقدار تقاضای داخلی برای کالاهای خارجی است و چون این کالاهای خارجی خریداری شده توسط یک کشور در مصرف ، سرمایه گذاری و مخارج دولت منظور شده است به همین خاطر در تولید ناخالص ملی با علامت منفی وارد می شود .

(واردات – صادرات) + هزینه های دولت + سرمایه گذاری + مصرف خصوصی = تولید ناخالص ملی به قیمت جاری

GNP = C + I + G + (X – M)

درآمد ملی

درآمد ملی عبارت است از درآمدی که در فرایند تولید کالا و خدمات ، نصیب عوامل تولید می شود .

 صاحبان عوامل تولید با عرضه عوامل تولید (نیروی کار ، زمین ، سرمایه و ...) برای تولید کالا و خدمات درآمد کسب می کنند .

برای محاسبه درآمد ملی از تولید ناخالص ملی ابتدا استهلاک کسر می شود که تولید خالص ملی بدست می آید سپس از تولید خالص ملی مالیات های غیر مستقیم کسر و کمکهای دولت به شرکت ها و بنگاهها اضافه می شود تا درآمد ملی بدست آید .

استهلاک – تولید ناخالص ملی = تولید خالص ملی

استخراج درآمد ملی

 تولید ناخالص ملی (GNP)
کسر می شود : استهلاک سرمایه های ثابت
نتیجه : تولید خالص ملی
کسر می شود : مالیات های غیر مستقیم
اضافه می شود : کمک دولت به شرکت ها
نتیجه : درآمد ملی

منظور از استهلاک ، بخشی از ارزش سرمایه های ثابت (تجهیزات ابزار تولید و بناهای مسکونی و تولیدی) می باشد که برای جبران فرسودگی سالانه سرمایه های ثابت کنار گذاشته می شود .

مالیات های غیر مستقیم شامل مالیات بر فروش و یا مالیات بر واحد فروش رفته می باشد و از آنجا که مالیات های غیر مستقیم به خزانه دولت واریز می شود و به شکل درآمد به عوامل تولید پرداخت نمی شود نباید در درآمد ملی لحاظ شود .

اجزاء درآمد ملی

درآمد ملی شامل مزد و حقوق افراد ، سود بنگاه ها ، خالص بهره پرداختی به افراد و درآمد ناشی از اموال می باشد .

 مزد و حقوق افراد شامل مزد و حقوق و مزایای اضافی است که به عامل تولید کار تعلق دارد و به کارگران و کارمندان پرداخت می شود .

سود بنگاه ها که برای جبران عوامل تولید سرمایه و زمین پرداخت می شود ، شامل سود تقسیم شده بین سهامداران ، مالیات سود پرداختی و نیز سود انتقال یافته به حساب ذخایر برای سرمایه گذاری های بعدی به وسیله بنگاه هاست .

خالص بهره عبارت است از بهره ای که توسط بخش کسب و کار (نه خانواده و نه دولت) بابت استفاده از سرمایه های پولی توسط بنگاه ها پرداخت می شود .

درآمد ناشی از اموال شامل پرداخت پاداش به عوامل سرمایه ، زمین و خدمات کارفرمایی است و مقداری نیز پاداش پرداختی به عوامل تولید کار (مالک) در بخش غیر شرکتی می باشد .

درآمد فردی (PI) و درآمد قابل تصرف فردی (DPI)

درآمد فردی عبارت است ازکل درآمد که عملا نصیب خانوارها میشود درآمدی که صاحبان عوامل تولید (خانوارها) در طی جریان فعالیت کسب می کنند تماما در اختیار آنها قرار نمی گیرد .

 برای استخراج درآمد فردی ابتدا سود توزیع نشده شرکت ها و پرداخت بابت بیمه های اجتماعی را باید از درآمد ملی کسر نمود .

سود شرکت ها بخشی از درآمد ملی است ولی معمولا شرکت ها تمامی سود را بین صاحبان سهام توزیع نمی کنند و بخشی از آن را برای مقاصد خاص نگهداری می کنند . آن بخش از سود که توزیع نشده است مسلما به خانوارها منتقل نمی شود و لذا در درآمد فردی هم لحاظ نمی شود .

بخشی از درآمد خانوارها صرف پرداخت بابت بیمه های اجتماعی می شود ، از آنجا که خانوارها بر این بخش از درآمد از خود دسترسی ندارند لذا می باید از درآمد ملی کسر گردد تا بتوان درآمد شخصی را محاسبه کرد .

اگرچه پرداخت های انتقالی دولت به خانوارها ، در درآمد ملی لحاظ نمی شود ولی عملا بخشی از درآمد خانوارهاست و برای رسیدن به درآمد فردی باید به درآمد ملی اضافه شود . قلم دیگری که باید به درآمد ملی اضافه شود ، بهره پرداخت شده توسط دولت به بنگاه ها و مصرف کنندگان است (بهره اوراق قرضه و مشارکت دولتی) که از بخش خصوصی قرض کرده است و عملا به دست خانوارها می رسد .

پرداخت های انتقالی+ بهره پرداخت شده توسط دولت به بنگاه ها و مصرف کنندگان + پرداخت بابت بیمه های اجتماعی ـ سود توزیع نشده شرکت ها ـ درآمد ملی = درآمد فردی (PI)

استخراج درآمد فردی :

درآمد ملی
کسر می شود :
سود توزیع نشده شرکت ها
پرداخت بابت بیمه های اجتماعی
اضافه می شود :
پرداخت های انتقالی
بهره پرداخت شده توسط دولت به بنگاه ها و مصرف کنندگان
نتیجه : درآمد شخصی

درآمد شخصی قابل تصرف عبارت است از درآمد شخصی منهای مالیات های شخصی . درآمد شخصی قابل تصرف خود به سه جزء مخارج شخصی ، پس انداز شخصی و بهره پرداختی به بنگاه ها تقسیم میشوند .

تولید ناخالص ملی اسمی (پولی) و تولید ناخالص ملی حقیقی (واقعی)

تولید ناخالص ملی اسمی ، ارزش کل تولید کالا و خدمات در دوره جاری به قیمت های جاری بازار است و با توجه به اینکه تغییر در قیمت های جاری و تغییر در میزان فیزیکی تولید ، تولید ناخالص ملی اسمی را تحت تأثیر قرار می دهد ، برای اینکه اثر تغییر قیمت های جاری از تولید ناخالص ملی حذف شود باید قیمت ها را ثابت فرض کنیم .
تولید ناخالص ملی واقعی عبارت است از ارزش تولیدات کشور بر حسب قیمت های ثابت (قیمت های سال پایه) که فقط تغییر در میزان تولید کالا و خدمات را اندازه گیری می کند .

 تولید ناخالص ملی حقیقی = تولید ناخالص ملی اسمی   تقسیم بر     سطح عمومی قیمتها

اگر قبل از سال پایه قیمت ها در حال افزایش باشند تولید ناخالص ملی حقیقی همواره بیشتر از تولید ناخالص ملی اسمی می باشد ولی اگر بعد از سال پایه قیمت ها در حال افزایش باشند همواره تولید ناخالص ملی اسمی بیشتر از تولید ناخالص ملی حقیقی می باشد .

 برای حذف اثر تغییر قیمت ها از GNP اسمی ، از شاخصی به نام شاخص تورم زدایی ضمنی تولید ناخالص ملی استفاده می کنیم که عبارتست از نسبت تولید ناخالص ملی اسمی به تولید ناخالص ملی حقیقی .

نرخ رشد تولید ناخالص ملی حقیقی – نرخ رشد تولید ناخالص ملی اسمی = نرخ رشد تورم

تولید ناخالص داخلی (GDP) :

تولید ناخالص داخلی عبارتست از تولید ناخالص ملی منهای خالص درآمد تولید از خارج . به عبارت دیگر تولید ناخالص داخلی عبارتست از ارزش کل تولید کالا و خدمات نهایی تولید شده در داخل کشور در مدت یک سال .

فرق بین تولید ناخالص ملی و تولید ناخالص داخلی این است که در تولید ناخالص ملی ، ارزش کل کالاها و خدمات تولید شده توسط ایرانیان در سرتاسر جهان محاسبه می شود ولی در تولید ناخالص داخلی ، ارزش کل کالا و خدمات تولید شده توسط ایرانیان ساکن در داخل کشور و اتباع خارجی ساکن در ایران محاسبه می شود .

تولید یا درآمد سرانه

تولید یا درآمد سرانه ، با تقسیم تولید ملی بر جمعیت کشور بدست می آید و نشانگر متوسط کالای تولید شده یا درآمد بدست آمده بوسیله هر فرد در کشور می باشد و اگر نرخ رشد تولید یا درآمد ملی برابر نرخ رشد جمعیت باشد میزان رفاه جامعه به طور متوسط هیچ تغییری نخواهد کرد .

شاخص های قیمت و نحوه محاسبه آنها

 برای نشان دادن اثر گذاری تغییر قیمت ها در تولید ناخالص ملی علاوه بر شاخص تورم زدایی ضمنی تولید ناخالص ملی ، دو شاخص دیگر وجود دارد که عبارتند از شاخص قیمت مصرف کننده (خرده فروشی) و شاخص قیمت تولید کننده (عمده فروشی) .

برای محاسبه دو شاخص فوق گروهی از کالاها و خدمات مصرف شده به وسیله خانوارها را در شاخص خرده فروشی و نیز کالاها و خدمات مصرف شده به وسیله بنگاه ها را در شاخص عمده فروشی به عنوان سبد مصرفی خانوارها و بنگاه ها انتخاب می شود و بر اساس اهمیت یک کالا در سبد مصرفی و بودجه خانوارها و بنگاه ها وزن مخصوصی به آن کالا داده می شود . سپس با ضرب قیمت هر کالا در وزن آن کالا و بدست آوردن مجموع مقادیر حاصل ضرب ها و سپس تقسیم بر مجموع وزن ها ، عددی بدست می آید که این عدد برای سال پایه 100 فرض می شود . سپس همین روش نیز برای محاسبه شاخص های عمده فروشی و خرده فروشی در سال های بعد تکرار می شود که با تشکیل یک تناسب بین مقادیر سال پایه و سال مورد نظر ، می توان چگونگی و مقدار تغییر قیمت ها را در سال مورد نظر بدست آورد .

روش های محاسبه درآمد ملی و تولید ملی

به سه روش تولید ناخالص ملی یا درآمد ناخالص ملی را می توان محاسبه کرد که عبارتند از : روش مخارج یا هزینه ، روش تولید یا ارزش افزوده و روش درآمد یا توزیع .

در روش مخارج یا هزینه مجموع ارزش کالا ها و خدمات نهایی تولید شده طی یک سال را می توان با جمع زدن خرید ها یا مخارج صرف شده برای کالاها و خدمات نهایی تولید شده توسط بنگاه ها بدست آورد که در این روش از محاسبه مضاعف اجزای محصول نهایی جلوگیری می شود .

در روش تولید یا ارزش افزوده تولید ناخالص ملی از مجموع ارزش افزوده هر مرحله از تولید بدست می آید . منظور از ارزش افزوده ، افزایش در ارزش پولی یک کالا بر اثر انجام کار یا خدمتی بر روی آن کالا می باشد که سبب تغییر کاربرد ، بهبود کیفیت و یا تسهیل مصرف آن کالا می شود . بنابراین ارزش افزوده ایجاد شده توسط هر بنگاه (یا هر مرحله از تولید) به صورت زیر تعریف می شود :

 ارزش مواد اولیه و ملزومات به کار رفته در تولید – ارزش فروش کالا یا خدمت = ارزش افزوده

در روش درآمد یا توزیع ، ارزش کالا و خدمات نهایی با جمع زدن درآمد ایجاد شده برای عوامل تولید (کار ، سرمایه ، زمین ، منابع طبیعی و مدیریت) بصورت حقوق و دستمزد ، بهره ، اجاره و سود اندازه گیری می شود .

 لازم به ذکر است در روش تولید ، ارزش افزوده هر مرحله از تولید با جمع درآمد عوامل تولید آن مرحله از تولید برابر است .

از آنجایی که آمار های بکار رفته در محاسبه GNP به سه روش مخارج ، تولید و درآمد متفاوت هستند ممکن است برای GNP از سه روش فوق جواب های متفاوتی بدست آید .

 
چه چیزهایی در درآمد ملی شامل نمی گردد ؟

در محاسبه تولید ناخالص ملی تولیداتی که در بازار مبادله نمی شوند ، وارد نمی شوند لذا ارزش ساعات کاری زنان خانه دار که برای پخت و پز و تربیت فرزندان صرف می کنند در محاسبه تولید ناخالص ملی وارد نمی شود .

تعداد کالاها و خدماتی که از طریق بازار مبادله نمی شوند در کشورهای توسعه نیافته نسبت به کشورهای صنعتی و پیشرفته بیشتر است .

در محاسبه تولید ناخالص ملی فعالیت های غیر قانونی و ممنوع یا به اصطلاح اقتصاد زیر زمینی علی رغم آنکه کالاها و خدماتی تولید و مبادله نیز می شود و دارای ارزش پولی هستند ، محاسبه نمی شوند . مانند خرید و فروش مواد مخدر و یا مشروبات الکلی .

در محاسبه تولید ناخالص ملی تنها کالا و خدماتی که امسال جدیدا تولید شده اند لحاظ می شود و خرید و فروش دارائی ها (کالاهای دست دوم ، زمین ، ارز ، سهام ، اوراق قرضه ، سرقفلی و ...) در محاسبه تولید ناخالص ملی وارد نمی شوند .

تولید ناخالص ملی ، تولید کالاها و خدمات را اندازه گیری می کند و شاخصی برای اندازه گیری رفاه جامعه نیست . زیرا پیامدهای تولید ناشی از آلودگی محیط زیست ، جرم و جنایت و ... در تولید ناخالص ملی وارد نمی شود . همچنین با افزایش اوقات فراغت ، رفاه افراد جامعه افزایش می یابد ولی تولید ناخالص ملی قادر به ثبت چنین وضعیتی نمی باشد . پس تولید ناخالص ملی معیاری کلی برای فعالیت های اقتصادی است نه رفاه افراد جامعه .