اقتصاد با برنامه ریزی متمرکز چیست؟

در هر کشور یا جامعه ای مجموعه ای از منابع طبیعی محدود ، جمعیتی با ترکیبی خاص از عامل کار ماهر ، غیر ماهر ، با سواد ، بی سواد و ... مجموعه ای از کالاهای سرمایه ای که نتیجه فعالیت نسل های گذشته است موجود می باشد . منابع با یکدیگر و به وسیله عامل کار در یک جریان فعالیت که « تولید » نامیده می شود ترکیب می شوند و کالاها و خدمات خود را ایجاد می کنند که مورد تقاضای مصرف کنندگان می باشند .

مسئله ای که در اینجا مطرح است نحوه تولید و توزیع کالاها و خدمات می باشد . نحوه تولید و توزیع کالاها و خدمات و نقش دولت در فعالیت های اقتصادی بیان کننده یک نظام اقتصادی می باشد . در جهان امروز انواع نظام های اقتصادی وجود دارند ، که با توجه به نقش دولت و اهمیت آن در اقتصاد از یکدیگر تمیز داده می شوند . به طور کلی نظام های ممکن و موجود در اقصاد امروز را در سه دسته عمده خلاصه می کنیم : اقتصاد با برنامه ریزی متمرکز ـ اقتصاد آزاد ـ اقتصاد مختلط .

اقتصاد  با برنامه ریزی متمرکز : در چنین اقتصادی دولت نقش عمده ای را ایفا می کند ، و پاسخ سؤالات مطرح شده در فوق توسط دولت مشخص می شود . نقش دولت عبارت از یک جریان دخالت دائمی و نظم یافته با هدف های از قبل تعیین شده است . در اقتصاد برنامه ریزی شده ، حکومت مرکزی یا سازمان برنامه ریزی مرکزی برنامه ای که مشخص می کند چه کالاها و خدماتی به چه مقدار تولید شوند را طرح ریزی می کند ، همچنین قواعدی برای توزیع کالاها و خدمات تولید شده تنظیم می نماید .

معمولاّّ در چنین اقتصادی دولت مالک عمده محسوب شده و مالکیت خصوصی در ابعاد کوچکی وجود خواهند داشت . سازمان برنامه ریز نه تنها نوع کالا و مقدار آن را برای تولید تعیین می کند ، بلکه برنامه ریزی نحوه تولید و چگونگی توزیع را نیز به عهده می گیرد . برنامه ریز ها با استفاده از ماشین های الکترونیکی ( کامپیوتر ) مقدار به کارگیری نهاد ها مثل ، مواد اولیه ، کار ، انرژی و غیره را برای هر یک از محصولات تعیین می کنند . نهایتا محصول نهایی با توجه به محدودیت منابع موجود تعیین می شود و دولت با مشخص کردن دستمزدها و حقوق ها سیاست توزیع درآمد را شکل می دهد .

نباید از نظر دور داشت که حتی در یک اقتصاد متمرکز نیز تا حدی مردم دارای آزادی های اقتصادی هستند ، بعضی از کالاها در قیمت های معین که به وسیله دولت تعیین شده است به فروش می رسند و مردم اختیار خرید چنین کالاهایی را به مقدار دلخواه دارند . گاه مردم به علت تقاضای بیشتر نسبت به عرضه کالاها در قیمت معین برای خریداری کالا مجبور به ایجاد صف می شوند . گاه کالا تماما مورد تقاضا قرار نمی گیرد و مقداری از آن به فروش نمی رسد . این علائم برای تنظیم برنامه بعدی مورد استفاده قرار می گیرند ، هر چند که مشخص نیست که مقادیر جدید ستاده ها نیز در مقابل تقاضای بیشتر یا کمتر قرار نخواهند گرفت .